کد مطلب:62535 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:165
امیر مؤ منان (ع ) نه تنها شخصا از این طریق عملكرد كارگزارانش را بررسی می كرد، بلكه به كارگزاران ارشد خود دستور می داد جهت نظارت بر عملكرد كارگزاران خود از مأموران مخفی استفاده نمایند. البته این نكته بدیهی است كه در حاكمیت آن بزرگوار نظارت مأموران مخفی، نه با انگیزه های پست و ریاست طلبانه و برای رسیدن به مطامع مادی، كه به منظور گسترش حاكمیت عادلانه آن بزرگوار بوده است؛لذا نظارت مأموران مخفی در حاكمیت آن حضرت را نباید با جاسوسی هایی كه در حكومت های امروزی ترویج می شود و هدف آن ها اعمال سلطه سیاسی كاركنان است، یكسان و همسو دانست. آن حضرت در نامه خود به مالك اشتر می فرماید: ثم تفقد اعمالهم و ابعت العیون من اهل الصدق و الوفأ علیهم...[1] و با قرار دادن مأموران مخفی راستگو و باوفا، كارهای آنان را زیر نظر بگیر. عیون جمع كلمه عین است؛و عین معانی متعددی در لغت عرب دارد. یكی از معانی آن، جاسوس و كسی است كه به منظور بررسی و كسب اطلاعات و خبر، به جایی فرستاده می شود.[2] روشن است كه جاسوس، همواره به صورت پنهانی و ناشناس این مأموریت را انجام می دهد، نه به صورت علنی و آشكار. علاوه بر این توصیه ها، سیره عملی آن حضرت نیز در زمان حكومت و مدیریت الهی خویش بر جامعه اسلامی این بود كه همواره اعمال و رفتار كارگزاران خود را زیر نظر داشت؛و برای انجام دادن این كار، مأمورانی را به صورت ناشناس به نقاط مختلف می فرستاد تا به طور دقیق بر عملكرد آنان نظارت كرده و گزارش كارهایشان را به اطلاع ایشان برسانند. دقت در نامه هایی كه آن حضرت به كارگزاران خود در مناطق مختلف نوشته، بیانگر این حقیقت است كه ایشان همواره عده ای را به عنوان ناظر مخفی معین می كرده تا نحوه رفتار كارگزاران را به ایشان گزارش كنند. در این قسمت به برخی از این نامه ها اشاره می كنیم: 1. امام علی (ع ) به یكی از فرمانداران خود می نویسد: اما بعد فقد بلغنی عنك امر ان كنت فعلته فقد استخطت ربك و عصیت امامك واخزیت امانتك...؛[3] اما بعد: درباره تو، جریانی به من گزارش شده است كه اگر انجام داده باشی، پروردگارت را به خشم آورده ای، از امام و پیشوایت نافرمانی كرده ای و امانت خود (فرمانداری ) را به رسوایی كشیده ای. 2. آن حضرت در نامه ای به مصقلة بن هبیره شیبانی كه از طرف ایشان فرماندار یكی از شهرهای فارس بود، می نویسد: بلغنی عنك أمر ان كنت فعلته فقد استخطت الهك و عصیت امامك...؛[4] در مورد تو گزارشی به من رسیده است كه اگر این كار را انجام داده باشی خدایت را به خشم آورده و از امام خود نافرمانی كرده ای. 3. یكی دیگر از نامه های امام (ع ) به منذر بن جارود عبدی است كه در كار فرمانداری خود خیانت كرده بود. حضرت در قسمتی از نامه خود به او می نویسد: فاذا انت فیما رقی الی عنك لاتدع لهواك انقیادا و لاتبقی لآخرتك عتادا...؛[5] حال به من خبر داده اند كه تو در پیروی از هوا و هوس فرو گذار نمی كنی و برای آخرتت چیزی باقی نگذاشته ای.... 4. آن حضرت به یكی دیگر از كارگزاران خود می نویسد: بلغنی رسولی عنك...؛ فرستاده من درباره تو چنین خبر داد كه.... 5. و در یكی دیگر از نامه ها به كارگزار خود می نویسد: رسولی أخبرنی بعجب...؛ فرستاده من قضیه شگفتی را برای من گزارش كرد كه.... این پنج مورد و موارد مشابه دیگر، بوضوح بیانگر این واقعیت هستند كه آن حضرت در مناطق مختلف، افرادی را جهت نظارت مخفی بر عملكرد كارگزاران خود، مشخص كرده بود تا اعمال و رفتار كارگزاران را كنترل، و نتیجه را به آن حضرت گزارش كنند. ضرورت توجه به نظارت مخفی در سازمان، دلایل متفاوتی دارد. یكی از آن ها، این است كه اگر نظارت بر عملكرد كاركنان، همیشه به صورت آشكار و علنی انجام شود، از دقت و صحت لازم برخوردار نخواهد بود؛ زیرا در این صورت ممكن است برخی از كاركنان با تظاهر به عملكرد خوب و ظاهر سازی، نظارت كنندگان را فریب دهند. این مطلب ضریب صحت و دقت نظارت را پایین می آورد. در میان كاركنان، افرادی هستند كه معمولا كاری مفید و ثمر بخش برای سازمان انجام نمی دهند و عملكرد خوب و مطلوبی ندارند؛ لیكن تلاش می كنند تا با ظاهر سازی و فریب كاری، عملكرد خود را خوب و مطلوب را برای سازمان مفید و سازنده نشان دهند. امیر مؤ منان (ع ) خطر این گونه افراد را به مالك اشتر گوشزد كرده و می فرماید: فان الرجال یتعرضون لفراسات الولاة بتصنعهم و حسن خدمتهم و لیس ورأ ذلك من النصیحة و الأمانة شیء ؛[6] افراد زرنگ، راه جلب نظر و خوش بینی زمامداران را با ظاهر سازی و خوش خدمتی، خوب می دانند؛ در حالی كه در ورای این ظاهر جالب و فریبنده، هیچ گونه خیر خواهی و امانتداری وجود ندارد. بنابراین، لازم است كه در سازمان از نظارت مخفی نیز استفاده گردد تا مدیران از گرفتار شدن به این گونه خطاها در امان مانده و میزان صحت و دقت نظارت افزایش یابد. نظارت مخفی، آثار مثبت و فواید متعددی برای سازمان دارد. یكی از آثار مثبت آن، ترغیب و تشویق كاركنان به امانتداری است. این نوع نظارت باعث خواهد شد كه كاركنان از دست زدن به خیانت بپرهیزد و امانتدار باشند. فایده دیگر نظارت مخفی، مدارا كردن كاركنان با ارباب رجوع است. حضرت علی (ع ) بعد از سفارش به مالك اشتر مبنی بر نهادن مأموران مخفی برای نظارت به این دو مورد از فواید نظارت مخفی اشاره كرده و می فرماید: فان تعاهدك فی السر حدوة لهم علی استعمال الأمانة و الرفق بالرعیة؛[7] همانا نظارت پنهانی و سری تو، موجب تشویق آن ها (كارگزاران ) به امانتداری و مدارا كردن با مردم می شود.
در این نوع نظارت، مدیر سازمان، عده ای را جهت انجام دادن این وظیفه انتخاب می نماید؛ لیكن كاركنان سازمان متوجه این مسأله نمی شوند و این افراد را نمی شناسند. به این افراد مأموریت داده می شود كه به صورت مخفی و طوری كه كاركنان متوجه كار آنان نشوند، عملكرد كاركنان سازمان را زیر نظر داشته باشند، عملكرد آن ها را، بررسی نمایند و نتیجه آن را به مدیران سازمان گزارش كنند.